روش تحقیق کیفی فراترکیب (Meta-Synthesis) یکی از رویکردهای پیشرفته در پژوهش کیفی است که با هدف ادغام و ترکیب یافته‌های کیفی چندین مطالعه برای تولید دیدگاه‌ها یا نظریه‌ای جامع‌تر استفاده می‌شود. این روش به ویژه در حوزه‌های علوم اجتماعی، انسانی و سلامت کاربرد دارد، جایی که ترکیب نتایج پژوهش‌های کیفی مختلف می‌تواند به درک عمیق‌تر و ایجاد مبانی نظری یا عملی کمک کند.

ویژگی‌های روش تحقیق فراترکیب
1. ادغام نظام‌مند:
– داده‌ها و یافته‌های مطالعات کیفی مختلف با رویکردی ساختاریافته تحلیل و تلفیق می‌شوند.
2. تولید دانش جدید:
– فراترکیب تنها یک خلاصه‌سازی نیست، بلکه هدف آن تولید بینش‌ها یا نظریه‌های جدید بر اساس ترکیب یافته‌های موجود است.
3. توجه به کیفیت:
– برای اطمینان از اعتبار نتایج، مطالعات منتخب باید از کیفیت بالایی برخوردار باشند.
4. رویکرد تفسیرگرا:
– برخلاف مرور سیستماتیک که بیشتر کمّی است، فراترکیب به تفسیر و معناپردازی یافته‌ها می‌پردازد.

مراحل روش تحقیق فراترکیب
روش فراترکیب معمولاً از مراحل زیر تشکیل می‌شود:

1. تعیین سؤال پژوهش
– سؤال پژوهش باید مشخص و متمرکز باشد و به بررسی جنبه‌ای از پدیده‌های انسانی و اجتماعی بپردازد.
– مثال: “چه عواملی بر تجربه بیماران از مراقبت در بیمارستان تأثیر می‌گذارد؟”

2. جستجوی نظام‌مند مطالعات
– مطالعات کیفی مرتبط از طریق پایگاه‌های اطلاعاتی، کتابخانه‌ها و منابع دیگر جستجو می‌شوند.
– معیارهای شمول و حذف برای انتخاب مطالعات تعیین می‌شوند.

3. ارزیابی کیفیت مطالعات
– کیفیت پژوهش‌های کیفی انتخاب‌شده با استفاده از ابزارها و معیارهای استاندارد ارزیابی می‌شود.
– مثال: استفاده از چک‌لیست CASP (Critical Appraisal Skills Programme).

4. استخراج داده‌ها
– اطلاعات کلیدی هر مطالعه (مانند اهداف، روش‌ها، یافته‌ها و مفاهیم کلیدی) استخراج و سازماندهی می‌شود.

5. ترکیب داده‌ها
– داده‌ها در چندین سطح تحلیل می‌شوند:
– طبقه‌بندی اولیه: مفاهیم کلیدی از هر مطالعه استخراج می‌شود.
– گروه‌بندی مفاهیم: مفاهیم مشابه در دسته‌هایی با معانی مشترک گروه‌بندی می‌شوند.
– تولید مفاهیم جامع: مفاهیم دسته‌بندی‌شده در قالب الگوها یا چارچوبی کلی ترکیب می‌شوند.

6. ارائه یافته‌ها
– یافته‌ها به صورت یک چارچوب نظری یا مدل ترکیبی ارائه می‌شود.
– این چارچوب باید بتواند به طور جامع موضوع پژوهش را تبیین کند.

7. تفسیر و نتیجه‌گیری
– در این مرحله، یافته‌های جدید با نظریه‌ها یا مطالعات موجود مقایسه و تفسیر می‌شوند.
– به کاربردهای عملی یا نظری آن‌ها پرداخته می‌شود.

مزایا و معایب روش فراترکیب
مزایا:
1. ارائه دیدگاه جامع‌تر و عمیق‌تر از موضوعات پیچیده.
2. کمک به تولید نظریه‌های جدید یا تقویت نظریه‌های موجود.
3. بهبود شفافیت و نظام‌مندی در تحلیل داده‌های کیفی.
4. امکان استفاده در تصمیم‌گیری‌های سیاستی و کاربردی.

معایب:
1. نیاز به مهارت بالا در تفسیر داده‌های کیفی.
2. زمان‌بر بودن فرآیند جستجو، ارزیابی و تحلیل.
3. محدودیت به کیفیت و دامنه مطالعات موجود.
4. احتمال سوگیری در انتخاب مطالعات یا ترکیب یافته‌ها.

کاربردهای روش فراترکیب
– علوم اجتماعی: مطالعه رفتارها و نگرش‌های انسانی.
– سلامت: ترکیب تجربیات بیماران، پرستاران یا پزشکان در حوزه‌های مختلف درمانی.
– آموزش: بررسی تجربیات معلمان و دانش‌آموزان در محیط‌های آموزشی.
– مدیریت و سازمان: تحلیل و ترکیب یافته‌های مربوط به فرهنگ سازمانی یا رهبری.

نتیجه‌گیری
روش تحقیق کیفی فراترکیب ابزاری قدرتمند برای تلفیق و تحلیل جامع مطالعات کیفی است. این روش به پژوهشگران کمک می‌کند تا از یافته‌های پراکنده و مستقل، بینش‌های جدید و نظریه‌های جامع‌تر ایجاد کنند. با این حال، موفقیت در این روش نیازمند دقت، مهارت و آگاهی از اصول کیفی و تفسیری است.