روش تحقیق کیفی فراتحلیل (Meta-Analysis)، یک روش تحقیق کمی است که برای ترکیب و تحلیل آماری داده‌های به‌دست‌آمده از مطالعات مستقل استفاده می‌شود. اگرچه فراتحلیل عمدتاً برای مطالعات کمی به کار می‌رود، ممکن است در مطالعات کیفی نیز از آن بهره‌برداری شود، اما در این حالت هدف اصلی آن، بررسی الگوهای مشترک یا همگرایی نتایج در میان پژوهش‌های کیفی مختلف است.

تعریف فراتحلیل
فراتحلیل کیفی فرآیندی است که داده‌های کیفی موجود در پژوهش‌های مختلف را با هدف شناسایی الگوها، مفاهیم و معانی مشترک ترکیب می‌کند. برخلاف فراتحلیل کمی که به ترکیب نتایج آماری می‌پردازد، در فراتحلیل کیفی، داده‌های متنی یا مضامین تحلیل می‌شوند.

ویژگی‌های فراتحلیل کیفی
1. تمرکز بر مفهوم‌سازی:
– داده‌های کیفی بررسی‌شده شامل مضامین، مفاهیم یا دیدگاه‌های پژوهشگران هستند.
2. تفسیرپذیری:
– نتایج به شکل نظریه‌های تبیینی یا مدل‌های مفهومی ارائه می‌شود.
3. پشتیبانی از تصمیم‌گیری:
– نتایج فراتحلیل کیفی می‌توانند در سیاست‌گذاری، آموزش و طراحی برنامه‌ها مؤثر باشند.

مراحل انجام فراتحلیل کیفی
1. تعیین سؤال پژوهش
– سؤال یا هدف پژوهش باید واضح و مشخص باشد.
– مثال: “چه عواملی بر رضایت شغلی پرستاران تأثیر می‌گذارد؟”

2. جستجوی نظام‌مند منابع
– جستجو در پایگاه‌های علمی مانند PubMed، Scopus، Web of Science.
– انتخاب پژوهش‌های مرتبط بر اساس معیارهای مشخص (معیار شمول و حذف).

3. ارزیابی کیفیت مطالعات
– بررسی کیفیت پژوهش‌های انتخاب‌شده با استفاده از ابزارهای ارزیابی مانند:
– CASP (Critical Appraisal Skills Programme).
– COREQ (Consolidated Criteria for Reporting Qualitative Research).

4. استخراج داده‌ها
– استخراج اطلاعات کلیدی از مطالعات منتخب:
– روش‌شناسی.
– یافته‌های اصلی (مفاهیم یا مضامین کلیدی).
– نقل‌قول‌های شرکت‌کنندگان.

5. تحلیل داده‌ها
– استفاده از تکنیک‌هایی مانند تحلیل مضمون یا تحلیل محتوا برای شناسایی الگوها و روابط.
– مراحل تحلیل:
– کدگذاری: شناسایی واحدهای اطلاعاتی کلیدی.
– طبقه‌بندی: گروه‌بندی کدهای مشابه.
– ایجاد مضامین: تعریف مضامین اصلی و فرعی.
– استفاده از نرم‌افزارهای کیفی مانند NVivo یا MAXQDA برای سازماندهی داده‌ها.

6. ترکیب نتایج
– شناسایی شباهت‌ها و تفاوت‌ها در مضامین شناسایی‌شده.
– ایجاد یک چارچوب مفهومی یا نظریه‌ای جامع بر اساس یافته‌ها.

7. ارائه نتایج
– نتایج به صورت گزارش مفهومی، مدل یا چارچوب نظری ارائه می‌شود.
– نقل‌قول‌ها و شواهدی از داده‌ها برای حمایت از نتایج آورده می‌شود.

مزایا و معایب فراتحلیل کیفی
مزایا:
1. ارائه دیدگاه جامع از یافته‌های کیفی.
2. شناسایی شکاف‌های تحقیقاتی.
3. تقویت شواهد برای سیاست‌گذاری یا تصمیم‌گیری.

معایب:
1. حساسیت بالا به کیفیت مطالعات اولیه.
2. احتمال سوگیری در انتخاب مطالعات.
3. پیچیدگی در ترکیب داده‌های متنوع.

نتیجه‌گیری
فراتحلیل کیفی ابزاری مفید برای ترکیب و تفسیر نتایج مطالعات کیفی است که به درک عمیق‌تر پدیده‌ها و تولید نظریه‌های جامع‌تر کمک می‌کند. این روش با تأکید بر تفسیر و تحلیل مفاهیم، نقش مهمی در پیشبرد پژوهش‌های کیفی و توسعه کاربردهای عملی دارد. با این حال، دقت در انتخاب و تحلیل داده‌ها برای موفقیت در این روش ضروری است.